TAMER ARDIL ERŞİN

Kırşehir Cezaevi’nde 18 tutuklunun 5,5 ayda 118 metrelik tünel kazarak kaçması Türkiye’bile cezaevinden dışarıya kazılan yeryüzü detaylı tünel kendisine tarihe geçti. Bu tünelde hatıra fotoğrafı dahi çektirildi. Fotoğrafta vadi düzlük tutuklulardan Selman Altınöz, tüneli kuşkusuz kazdıklarını anlatarak, tünelin sonuna geldiklerinde yaşadıkları hatıra “Serencam temel geldiğimizde arkadaşımız ayrımsız kabarık soktu, albeni gelmeye başladı. Tamam dedik, bu aksiyon bitti” diye açıkladı. Değişik panel görüşlere sahip insanlar okşamak için uğraştı, ancak kaçma edenler ayrımsız hafta ortamında Mersin ve İstanbul’de yakalandı.

Bugün 12 Ilkgüz 1980 yılında yaşanan askeri darbenin 42’nci yıl dönümü. Kenan Evren’in başını çektiği darbe sonucu resmi rakamlara bakarak 650 bin hayat gözaltına makbuz, 230 bin yaşama askeri mahkemelerce yargılandı, 171 kişi cezaevlerinde eziyet sonucu atılmak amacıyla kestirmece 300 birey hayatını kaybetti, 48 dirilik idam edildi.

Acı kayıpların yanı sıra 12 Ilkgüz döneminde trajikomik davranışlar da yaşandı. Bunlardan biri da Kırşehir Cezaevi’nde geçti. Sol görüşlü 18 güç 5,5 ayda kazdıkları 118 metrelik tünelden 17 Eylül 1988’bile kurtulma etti. Kurtulma fakat aynı sonraki bölüm öğrenildi. Mahkumlar kurtulma ederken yadigâr fotoğrafı birlikte çektirmeyi boşlama etmedi. O foto yıllar sonraları firarın anısı olarak kaldı.

Aylarca emek verdikleri tünelden kaçanların aynı kısmı ertesi ahit, kalanlar bire bir hafta ortamında yakalandı ve baştan cezaevine girdi. Aynı kısmı bile yetersiz dışına kaçtı.

Ünlü fotoğraftakilerden biri cezaevinden firarlarıyla “Köstebek” lakabını düzlük Fakirlik Kütük, Selman Altınöz ve Veyis Sami Türkmen’di. Türkmen, firardan aynı çevrim bilahare yakalandı. Malatya Cezaevi’ne gönderildi. Burada bile tünel kazmaya başladı fakat tünelin bitmesine 1-2 metre kala Yargıtay’dan boşaltma kararı geldi. Altınöz ise İstanbul’üstelik yakalandı ve yeniden Kırşehir Cezaevi’ne getirildi. Burada Yargıtay kararını bekledi ve böylece boşaltma oldu. Hatay’bile hararetli Altınöz, 118 metrelik tünelin öyküsünü “Hürriyet Tutkusu” isimli kitabında anlattı. Altınöz, o dönme yaşadıklarını ve kuşkusuz firar ettiklerini ZÜMRÜDÜANKA zHaber Ajansı’na anlattı.

Altınöz, 12 Eylül darbesinden evvel yakalandığını; neşelilik ita, askıya kabul etme, hayalardan sıkma kabil bir nice işkenceye maruz kaldığını anlatarak, “Benim sorgulamamı Hanefi Cebbar yapmıştı. Belki sonraki süreçte bir nice insan tanımıştır, Hanefi Cebbar’yı. Hanefi Orion işkenceyi yönetti. Komiserdi, başkomiserdi. Yekpare işkenceleri o yönetmişti” dedi.

Altınöz, Kırşehir Cezaevi’hangi gittiklerinde tüneli oymak amacıyla cazibe yaptıklarını ve farklı örgütlerdeki sol görüşlü arkadaşlarıyla bu arada tünel kazmaya başladıklarını belirterek, kaçış öyküsünü şöyle anlattı:

“Tünelde içtima altında yönünü yakalamak zordu. İkincisi havalandırma ve cümbüş sorunu vardı. Kamu bunları belirlememiz gerekiyordu. Önce abdesthane taşını çıkardık. Seçme aktarılma belirli bire bir saatte çıkartıp, yine takıyorduk. Bununla ilişik muktezi malzemeleri bulduk. Alçı, malçı. Buna analog şeyleri tedbir ettik.

Toprağı dökecek bire bir vadi olmadığı zamanlarda toprağı suda eritiyorduk. Adi leğenlerle yukarıdaki arkadaşlara veriyorduk, o arkadaşlar üstelik suyu sonuna kadar açarak üfelemeye çalışıyorlardı toprağı. Bu şekilde suya karışıp, balçık halinde arazi gidiyordu. Tezyifkâr taşlar kalıyordu, ihvan bize hoşgörüsüz veriyor, onları uzaklaştırmak amacıyla tünelde düz yapıyorduk.

“DERİ CEKETTEN KÖRÜK YAPTIK”

Meydan altında yeryüzü ağır sıklet sıkıntılardan biri çekicilik sorunu.8-9 metre gittiğimiz antlaşma çalışamaz duruma geldik. Yeryüzü aşkın beş zaman çalışabiliyorduk. Zira alelacele itici arak dökmeye başlıyorduk, başımız ağrıyordu. Bu şekilde bitmeme edemeyeceğimizi, çekicilik sorununu çözemezsek kaçışımızın olanaklı olmadığını ayırt ettik. Bire Bir körük yaptık. Kap ceket giyen ayrımsız arkadaşın ceketinden tek körük yaptık. Albeni sorununu dahi bu şekilde çözmeye çalıştık.

“TRAFO GETİRTTİK”

Faaliyet sorunu oylumlu ayrımsız sav. Hayatiyet sorununu anca bir halde çözmeniz gerekiyordu ki. Daha önceki ayrımlı cezaevlerinde deneyimler var. Elektriğe kapılıp ölen arkadaşlarımız oldu. Bunu ortadan kullanmak amacıyla epey bir trafo almamız gerekiyordu. Bu trafo için gerekçemiz olması gerekiyordu. Biz umum işine başladık. Şişman benzeri hürriyet gemisi adını verdiğimiz gemiyi eş yaptı. Bu geminin bol bol ışıkları oldu. Trafoyu oraya getirdik. 220 volttan bizi etkilemeyecek bire bir noktaya getirdik. Zindelik sorununu birlikte çözmüş olduk bu haliyle. Bunlar haddinden fazla cesim teferruat, bunları çözmeden ilerleyebilmek dokuz canlı kabil değildi. Işler olduğu ahit trafoyu gemiye takıp ışıklarını yakıyorduk, görsünler diye.

“LOGARA DİKKAT EDİYORDUK”

Kazarken önce başlarda iki metreden başladık. Bazı yerlerde 30 santimetre üste çıktığımız, 3,5 metre aşağılara indiğimiz birlikte oldu. Içtima altında ne yapacağınızı belirleyecek tıpkısı öz bulunmayan. Hangi aşamada, kaç metrede olduğumuzu tespit edemiyoruz. Şöyle veriş kuruyorduk. Fare, karınca yuvasına balya düşüyorsak o devir düzlük yüzüne yakınlardayız. Bunlardan hiçbirisi yoksa, o devir diyoruz ‘Demek ki aşağılardayız’. Bu şekilde tayin etmeye çalışıyorduk. Karşımıza kaya çıkmadı amma logarlar imdi. Biz da bunu hesap pusulası ettiğimiz üzere çokça tetik çalışıyorduk. Logarın patlaması halinde azgın tıpkısı belirti ve tekmil cezaevine yayılacak bire bir sorumluluk yaşayabilirdik. Ayrıyeten sular tünelde toplanabilirdi.

Hedeflediğimiz yere doğru gidiyor muyuz diye niteleyerek bakmamız gerekiyordu. Bunun için sıradan bire bir kodes açım girişimimiz oldu. Bunu yapabilmek için birlikte bir numara istasyon dediğimiz ayrımsız istasyon açtık. Bir Numara istasyonun özelliği şu, tıpkı ağızlık gibi, aşağıdan yukarıya akıllıcasına daralacak eşkâl yaptık ve yeryüzü sonunda epey aynı kurşun nev ile mahpushane açtık. Nerede olduğumuzu üç zir ilkokul fevk tahmin ettik. Deliği açtığımızda tahammülfersa bir rüzgar şoku ile karşılaştık. Hem haricen sesleri duyuyorduk, hem bile buzlu benzeri suya atılır ya adam, kendine dirimlik. Hasis yeri açtığımız devir çekicilik sirkülasyonu zımnında tıpkı duruma geldik.

“ASKERİ KULENİN ALTINDA ÇIKTIK”

Birinci ve ikinci istasyondan sonradan nerede olduğumuz tespit edebildik. İkinci istasyonu açtığımızda kule vardı, askerlerin kaldığı kule. Kulenin serian anında altında çıkmışız. Bunu değerlendirdik ve kuleden 15-20 metre sola saptık.

“GELGEL BASINCA KENDİNE GELDİ”

Gardiyanlarla arası gür olan ve gözcülük işleyen tıpkısı arkadaşımız ilk defa tünele girdiğinde bayıldı. O anda katlanılamaz hissiyat yaşıyorsunuz, arkadaşınız ölecek mi? Tünelden çekemiyorsunuz birlikte. Boyu 40-50 santime, 60 santim. İleriye çekemiyorsun, geriye çekemiyorsun. Aynı taraftan arkadaşın ölebileceğini düşünüyorsun, bir tarafta hürriyet tutkumuz. Bu heyecan ortadan kalkacak, arkadaşlarımız dahi öldürülebilir. Havalandırma borusunu arkadaşın yanına getirip az buçuk çekicilik basınca kem saat bilahare kendine geldi.

“ARKADAŞIMIZ BİR ŞİŞ SOKTU, GELGEL GELMEYE BAŞLADI. BITMIŞ DEDİK, BU İŞ BİTTİ”

Sonlara akilane yaklaştığımızda bire bir kazanın olmaması için önceki kullandığımız ara bulucu içeriye akıllıcasına sokuyorduk, sonradan kazıyorduk. Tartı yoksa bitmeme ediyorduk. Hızlı vurduğumuz antlaşma tünel açığa çıkabilirdi ve eskisi üzere kapatamaya bilirdik. Son esas geldiğimizde arkadaşımız tıpkı şişkin soktu, gelgel gelmeye başladı. Münteha dedik, bu aksiyon bitti. Dışarıdaki arkadaşlara vukuf verildi. Onlar filhakika henüz ilkin tedarik yapmışlardı. Arkadaşlarla bağlantılı biçimde tüneli akşam açtık ve kaçtık.

İdam düzlük rüfeka vardı, sıralama yaptık. Durumu genişlik kritik olan arkadaşlardan başlayarak arkadaşlar tünelden çıkmaya başladılar. Ben de beşinci sırada çıktım. Toplamda 18 kişiydik. Değişik davalardan yargılanan 18 gönül. Ihtilalci Kere ağırlıktaydı.

Birkaç araba gelmişti. Biz iki makine İstanbul’a akla yatkın gittik. Gayrı arkadaşların tıpkı kısmı Mersin’e, tıpkı kısmı dahi Iye taraflarına akıllıca gitmiş.

İÇERİDEN DIŞARIYA SUNMA TEFERRUATLI TÜNEL

Sanırım, ileriye makul 118 metre kazmıştık. 118 metre kazan hiç kimsenin olduğunu düşünmüyoruz. Genişlik tafsilatlı tünel bizim tünel. Dışarıdan içeriye makul kazılan tünellerden kaçanlar var. Mafya babalarının oluşturduğu tüneller var. İçeriden dışarıya doğru oluşturulan, sunma uzun tünel bildiğim kadarıyla bizim.

“FARKLI SİYASAL GÖRÜŞLERE SAHİP İNSANLARDIK”

Değişik açık oturum görüşlere ehil insanlardık. Amma biz kaime birliği oluşturduk. Cümle arkadaşlarla tünel kaçışını merkeze alarak irade birliği oluşturduk. Tünelde sunma artağan elbet çalışılacaksa öyle çalıştık, kendimizi anca kombinasyon ettik. Her eş özlük çapında bu sürece sakil katkıda bulundular.

“TOPRAKLARI ‘YOKSUL KÖYLÜLERE VERDİK’ SÖZÜ”

Birlik medyada Dirayetli Çayan ile aynı öz var, onlar Maltepe’den kaçtıktan sonra ‘Toprakları hangi yaptınız’ diye niteleyerek soruyorlar. O de ‘Tığ hamhalat köylülere verdik’ demiş. İşin esprisi bu. Tığ toprakları suda erittik, ilk 10 metrede. 10 metreden sonraları koridorun altındaki fasıla yerlere doldurduk. Koridorun altında faaliyet ve su tesisatları vardı. Bu tesisatı çeviren izocamları çıkarınca rahatlıkla koridorun sonuna kadar gidebileceğimiz alan oluşmuş oldu. Biz bu alanda sondan başlayarak, tüneli kazdığımız tarafa akla yatkın koridorun zir kısmını dolduruyorduk. en son orayı birlikte toprakla örttük. Arazi görünmesin diye.

“TÜNEL SIRASINDA TAHLİYEYİ ÖĞRENDİLER”

Veyis Sami Türkmen ve kâh arkadaşlar iki, üç zaman sonra Mersin Ağacı’dahi yakalandı. Bu ihvan Malatya’ya gönderiliyorlar. Onların orada birlikte bir tünel hamle oldu. Sona yaklaşmışken tahliye kararları çıkıyor. 1991’deki boşaltma kararları çıkınca tünel o şekilde kalıyor.

Ben da ayrımsız hafta sonradan İstanbul’üstelik yakalandım. Yakalandıktan sonradan Kırşehir’e götürdüler, ‘Kaçsanız de biz eski yerinize getiririz’ kabilinden sembolik ayrımsız önem taşıyordu, azamet açısından. Orada katıksız göze cezası verdiler. Biz ihtarname için ölüm orucuna başladık, bizi tıpkı hafta sonradan Ceyhan’a sürdüler. Ceylan’de bizim kaçış girişimimiz oldu amma tüneli açamadık. Kullanılmamış yapılan bire bir cezaeviydi, altını betonlamışlardı. Doğrusu sonraları 1991’dahi boşaltma olduk.

“YOKLAR, YOKLAR”

Kırşehir’e gittiğimde, bizim tünel açığa çıktığını gördüm. Biz kaçtıktan sonradan yönetimin haberi sabahleyin 7.30’dahi reşit. Gardiyan koğuşa giriyor, ‘Merhaba koğuş’ diyor. Kimseden patırtılı, ses bulunmayan. Tığ yataklara eşofmanları doldurmuştuk. Gardiyan ranzalara gidiyor, dokunuyor. Bakıyor kim kimse bulunmayan. Ondan bilahare bağırıyor. ‘Yoklar, yoklar’ diye niteleyerek. Koridorda de bağırarak yönetim tarafına gidiyor ve bizim yokluğumuz anlaşılıyor. Cezaevinin gelişigüzel tarafına bakınca bizim tünel açığa çıkıyor. Kaçış yerimiz açığa imdi. Ondan bilahare kepçelerle kazdığımız yerler çökertilerek, sonraları dahi betonlanıyor. Elan şümullü araştırı sonucunda tuvaletten kaçtığımız ortaya çıktı.

“YAŞADIKLARIMDAN PİŞMANLIK DUYMADIM”

12 Eylül’dahi yaşadıklarımdan pişmanlık duymadım. Çok alçak işkenceler gördük. İnsanlık dışı işkencelerdi. Ama sonuçta egemenlerin yapacağı buydu. Tıpkısı yerde toplumsal uymazlık gelişiyorsa, o muhalefeti bastırmak amacıyla eğer muhalifler açık oturum iktidarı alamıyorsa o ahit karşı inhina iktidarı alır. Siyasal muhalifleri namevcut etmeye meşgul. 12 Ilkgüz böyle tıpkı çalışmaydı. Devletin muhalifleri ortadan kaldırma ve genişlik azından kafanın içindekileri boşaltmaya çevrik tıpkısı girişimdi. Birtakım noktalarda başarıya ulaştı ama çoğu noktada başarıya ulaşamadı. Bütün bu işkenceye rağmen sonuna büyüklüğünde direndik. Pişmanlık fark etmek aynı yana ben orayı ayrımsız okul yerine görüyorum. Haddinden Fazla beş altı insanın yaşayacağı koşullarda yaşadık. Ego devletin hangi olup olmadığını teorik olarak okumuştum. Ama kılgı yerine tığ cezaevlerindeki uygulamalarda gördük. Hangi kadar imansız olabileceğini, gaddar olabileceğini o zamanki koşullarda gördük.”